Sivil Toplum Kuruluşları İzleme Komitesi Oluşumu Bilgilendirme Raporu
1. Giriş
Bireylerin karar mekanizmalarına doğrudan katılımının en önemli aktörleri Sivil Toplum Kuruluşları STK'lardır. STK'lar genel ve toplumsal yarar için çalışan gönüllü kuruluşlardır ve özel veya kişisel çıkar güdemezler, tüm adımları açık, şeffaf ve hesap verebilir nitelikte olmalıdır.

Halkın ilgi alanlarına göre STK'larda yer almaları ise ancak gönüllülük ile mümkün olmaktadır. Gönüllülük ve katılımcılık oranının yüksekliği demokrasinin işlerliğinin güvencesidir. Bunun oluşması için, sivil hareketin güvenilir olması gereklidir. Güvenilirliğin oluşabilmesi için ise olabildiğince geniş kabul gören temel ilkeler, etik değerler ve bu ilkelere uyacağını kabul eden STK'lar gereklidir. Bu oranın yükseltilmesi ancak STK çalışmalarında geçerli olması gereken, etik değerler ve güvenilirliğin yaygınlaşması ile mümkün olabilecektir. Sivil alanın açık, bağımsız, nitelikli ve üretken tutulabilmesi kaygısını taşıyan her STK'nın genelin kabul ettiği temel ilkeler ve etik değerler konusunda duyarlı olması ve bu değerlerin izlenmesinde aktif rol oynaması gereklidir.

Türkiye Çevre Kozası (TÇK) birlikteliği içindeki birçok kuruluş etik normlara duyulan ihtiyacı kendi ilişkilerinde yaşamış ve çare arayışlarına öncü ve destek olmuşlardır. Temmuz 1999' da Yıldız Teknik Üniversitesi'nde yapılan 5. STK Sempozyumu "Etik Normları" konusunda yapılmış ve atölye çalışmaları neticesinde bazı konu başlıkları Tarih Vakfı tarafından yayınlanan bir broşür haline getirilmiştir.

TÇK "STK ve Etik" çalışma Gurubu o tarihten bugüne kadar konu üzerinde bir dizi toplantı yapmış ve sorunun etraflıca irdelenmesine önayak olmuştur. Buradan da elde edilen sonuçların yer aldığı bir kitapçık sayın Prof. Dr. Uçkun Geray tarafından kaleme alınmış ve ÇEKÜL Vakfı tarafından basılmak suretiyle geniş bir tabana yayılması sağlanmıştır.

Tüm bu çalışmalar ve edinilen deneyimler doğrultusunda, TÇK, Kasım 2001 toplantısında konunun en önemlilerinden birisi olan ve sürekli tartışılan STK'ların kaynaklara ulaşım ve değerlendirilmesi ile bu süreçteki etik değerler konusunda çalışacak bir "İzleme ve Geliştirme Gurubu" oluşturulmasına karar vermiştir. Bu toplantı sonrasında talip olanlar tarafından bir hazırlık toplantısı neticesinde 22 Aralık 2001 tarihinde gurubun oluşturulması, amaç ve ilkelerin saptanması üzerinde düşünce birliği sağlanmıştır. Bu toplantıda önemli tespitler yapılmış ve katılıma açık bir izleme komitesi oluşturulması ve yahoo da bir gurup oluşturarak iletişimin kolaylaştırılması kararlaştırılmıştır.

Önemli Tespit: En çok tartışılan ve en çok rahatsızlık veren unsurlar; STK'lar arası ilişkiler, STK ve merkezi idare ve yerel yönetimler arası ilişkiler, STK'ların ulusal ve uluslararası kuruluşlarla ilişkileri ile mali destek veren kuruluşlar ile ilişkileridir.

2. Amaç
Yapılan çalışmalar sonucu ortaya çıkan "Temel ilkeler ve Etik Değerler"e uyacağını kabul eden STK'ların ortaklaşması ve birlikteliği ile bu ilişkileri izleyecek (donörlerin STK'lar için projelere fon sağlamak suretiyle kullandırdıkları bütçelerin amacına uygun ve adil dağıtılması konusu da dahil) ve bu süreçte elde edilecek tüm bilgileri bütün sivil hareketlerin elde edebileceği düzenli ve sürekli raporlar halinde özetleyecek ve katılıma açık bir İzleme Komitesi oluşturulmasıdır.

3. İzleme Yol ve Yöntemi:
a) İzlenecek konu veya olayla ilgili bilgi ve belge toplanması,
b) Bilgi ve belgeler doğrultusunda ilgililere konunun sorulması (görüş alınması),
c) Gerekirse ilişki kurularak konunun doğrudan izlenmesi ve mümkünse sorgulanması,
d) Tarihi, saati ve yeri ile hangi konunun gündeme getirileceği önceden duyurulan katılıma bir açık komite toplantısında konunun değerlendirilmesi,
e) Değerlendirme sonuçlarının her türlü yol ve yöntemle duyurulması,

22 Aralık 2001 tarihine kadar İzleme Komitesinde gönüllü görev alanlar: Prof. Dr. Uçkun Geray (İstanbul Orman Çevre ve Kültür Varlıklarını Koruma Platformu), Utku Kızıltan (Büyükçekmece Çevre Koruma Derneği), Ayşe Yücel (ÇYDD Kadıköy Şubesi), Aziz Duman (Deniz Temiz-TURMEPA), Prof. Dr. Orhan Kural (Gezginler Kulubü Derneği), Naime Tömek (KASEV Vakfı), Sadun Ocakçıoğlu (Çevre Mühendisleri Odası), Ümit Gürses-Mehtap Yalçın (TEMA), Yüksel Üstün (Doğa ile Barış Derneği), Ülkü Gülersel (ADD Kadıköy Şubesi), Ayla Aydın Doyum (Türkiye Sualtı Topluluğu), İsmail Topkar (AB Siyasi ve Ekonomik Konsey Kopenhag Kriterleri İzleme Grubu), Fahri Türkyılmaz (Dalyan Lions Kulübü), Barbaros Yılmazkulaş (118Y Lions Kulüpleri Birliği: 124 kuruluş), Güler Sönmez (Kilyos Çevresini Koruma ve Güzelleştirme Derneği), Saime Üzümkesici (DİB Bakırköy Şubesi), İslam Sadıker (ZEYÇED) (Komiteye katılım açıktır)

4. Sivil Hareketin Temel değerleri:
Saydamlık
Özel Çıkar Gütmeme ve Toplumsal Çıkar Arama
Nesnellik ve Bilimsellik
Bağımsızlık Hesap Verebilirlik

5. Üst düzey ilkeler
STK'lar aşağıda sıralanmış olan ilkeleri kendilerine rehber edinmelidirler,
a) Cumhuriyetin temel ilkelerine ve ulusal bağımsızlığa saygılı davranılmalıdır.
b) Hukuka ve insani değerlere bağlı kalınmalıdır.
c) Bütün ilke ve kurallarıyla çağdaş demokrasinin ve eşit yurttaşlığın geçerli olduğu ve örgütlenme hakkının doğrudan veya dolaylı yoldan engellenmediği bir düzenin oluşturulmasına hizmet edilmelidir.
d) Yasalara ve öteki kurallara anarşi ve şiddet karşıtı, demokratik ve eleştirisel bir yaklaşım izlenmelidir.

7- Etik Değerler
STK'lara rehberlik edebilecek üst düzey etik değerler
a) Dürüstlük ve tutarlılık
b) Açıklık ve saydamlık
c) Hizmet anlayışı
d) Yardımseverlik olarak ileri sürmek mümkündür.

Bu değerler bilinen etik değerlerin türevleri yahut ayrıştırılmış biçimleri gibidirler. O nedenledir ki birbirleriyle yakın ilişki içerisindedirler. Buradaki sorun STK'ler alanında bunların ne anlama geldiği ve nasıl davranışlar haline sokulabileceği sorunudur.

a) Gerek ayrıştırma yaparken, gerek değerleri tanımlarken, gerekse davranış biçimlerini öngörürken ahlak felsefesi mutlaklarından çok, pratikte yaşanan sıkıntılar ve sivil alana yöneltilen eleştiriler yarayışlı olmaktadır. Bu bağlamda değerlere ve kurallara ulaşırken yöntem olarak bireysel düşünce ve bilgilerden hareket etmek ve bir içgözlem yapmak olanaklıdır ve gereklidir. Her ne kadar sosyal bilimler ve felsefe bilimi bir örgütün etiğine ait enüst düzeydeki formulasyonu yapabilecek disiplinler olarak düşünülebilse de, uygulamadan gelenlerin düşünceleri de gerçek olanın ve işin içyüzünün algılanmasında paha biçilmez bir kaynak temel alınmaktadır. Bu değer bir bakıma toplumun hizmetkârı olma anlayışını simgelemektedir.

TÜRKİYE ÇEVRE KOZASI
Sivil Toplum Kuruluşları Arası İlişkiler Bildirisi (1998) Sivil Toplum Kuruluşları çok çeşitli amaçlarla kurulmuş olup, bir araya gelindiğinde bu amaçlar doğrultusunda farklı yönelimler ortaya çıkabilmektedir. Bu bakımdan, tüzel kişiliği olan STK'lardan Gönüllü Kuruluşlarla, üyelerine menfaat sağlamak veya üyelerinin menfaatlerini korumak veya başka amaçlarla kurulmuş olanların farklı değerlendirilmesi gereklidir. Bu kuruluşlarla (Sendikalar, Kooperatifler, Birlikler, Meslek Odaları, vb. gibi), oluşabilecek birliktelikler, ortaklık bakış açısıyla değerlendirilmeli, amaçta ve süreçte ortak noktalar bulunarak veya oluşturarak beraber çalışılmalıdır. Bu ortaklık tarafların birbirine üstünlüğünü, çıkar ilişkisini veya kendi amaçları doğrultusunda kullanmayı içermeyecek bir dayanışmayı içermelidir. Oluşacak bu ortaklık ve dayanışma sivil toplum kültürünü geliştirmeli, ülkemiz için ortak iyiyi yakalayabilecek bir çalışma yapısını giderek ortaya koymalıdır.

Oluşmuş veya oluşacak platformlar veya sivil inisiyatifler, içlerinde o platformu veya sivil inisiyatifi temsil edecek bir tüzel kuruluş bulabiliyor veya oluşturabiliyorsa, o kuruluşun, tüzüğündeki kuruluş niteliği ile değerlendirilmelidir. Eğer platformlar veya sivil inisiyatifler, belli bir tüzel kişilik taşımıyorsa, bu durumda, birlikteliğin oluşturduğu ve oylama ile karar verme süreçlerinin yaşandığı ortamlarda, söz hakkı olan, ama oy hakkı olmayan sivil toplum alanı olarak kabul edilmelidir. (Aksi halde, sadece oylamalar için oluşturulan platformlar veya sivil inisiyatifler ortaya çıkmaktadır.)

STK'lar arası ortak değerler
1) Yurtseverlik, doğa severlik, insan severlik.
2) Bağımsızlık,
3) Kârsızlık,
4) Çıkar gözetmeme,
5) Gönüllülük,
6) Misyonunu belirleyip ilan etmiş olmak (veya:Tüzel kişilik). (En önemli ve korunması gereken ortak değer sivil sahadır ve bu sahanın zedelenmesine müsaade edilmemelidir)

STK'lar arası ilişkiler ait değerler,
1) İş birliğinde verimi düşürmeyen, iktidar mücadelesine yol açmayan yapılanma,
2) Görüşlerin çeşitliliğine saygı göstermek,
3) Hem seçici, hem de yarışmacı olmamak.
4) Sivil yapının tekelleşmesini engellemek, tekelleşme yerine, konular ölçeğinde güç birliği, ortaklık ve dayanışma kültürünün geliştirilmesini sağlamak.
5) Açıklık, şeffaflık, iyi niyet içinde olmak,
6) Her türlü çıkar ilişkisinin dışında olmak,
7) Konuşma ve yazışma adabına uymak,
8) Kanıtsız, karalama kampanyasına girmemek, kendini güçlendirmek veya başkasını zayıflatmak için asılsız haber yaymamak,
9) Eşitlerin birliğinden oluşan katılımcı alanı paylaştığının bilincinde olmak,
10) İş birliğine açık olmak, birlikte üstlenilen sorumluluğu paylaşmak,
11) Bilginin serbest, doğru ve zamanında akışı ve paylaşımını sağlamak,
12) Kaynakların israfının önlenmesini sağlamak,
13) İzinsiz kuruluş adı kullanmamak,
14) Ulusal ve Uluslararası kaynakların fon sağlamaktaki amacını araştırmak,
15) Birbirleriyle olan ilişkilerde bu ortak değerler ile ilkeleri ve katılımcı ortak alanı paylaşırken ilkeli birlikteliği kabul etmek.

İşbirliğinde üst düzey ilkeler ve etik kurallara uymayan STK'lara yönelik olarak, savunma hakları saklı kalmak kaydıyla yapılması gerekenler;

A) Ayıplama, B) Dışlama, olanaklarına başvurma olmalıdır. Her adımda, bu girişimler kamuoyuna duyurulmalıdır.

Üye olmak için "[email protected]" adresine boş bir mail atmanız ve welcome mesajını konfirme etmeniz yeterli olacaktır.

Sivil Toplum Kuruluşları İzleme Komitesi Oluşumu Bilgilendirme Raporu 2